Lm. Anmai, CSsR tổng hợp
Ngày 20 tháng 5 năm 2025, từ ban-công Đền Thờ Thánh Phêrô, Đức Giáo Hoàng Lêô XIV đã xuất hiện trước toàn thể giáo dân, mang theo một thông điệp của hy vọng và quyết tâm. Với nụ cười điềm tĩnh nhưng ánh mắt rực cháy niềm tin, ngài đã tuyên bố: “Chúng ta đang sống trong một thời đại của những điều mới mẻ, nơi trí tuệ nhân tạo thách thức chính khái niệm về con người. Nhưng đừng sợ hãi, vì Chúa vẫn là ánh sáng dẫn đường cho chúng ta.”
Đức Lêô XIV, tên thật là Robert Prevost, không chỉ là vị giáo hoàng đầu tiên của thời đại AI mà còn là biểu tượng của sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại. Giống như Đức Lêô XIII, vị giáo hoàng vĩ đại của thế kỷ 19, người đã đối mặt với sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản và những bất công xã hội, Đức Lêô XIV đứng trước một cuộc cách mạng công nghiệp mới – trí tuệ nhân tạo – với sứ mệnh bảo vệ phẩm giá con người, công lý, và lao động.
Sinh ra tại Chicago, Hoa Kỳ, và lớn lên trong những con phố sôi động của thành phố này, Robert Prevost mang trong mình tinh thần của một người Mỹ thực thụ: cởi mở, thực tế, nhưng không kém phần lý tưởng. Tuy nhiên, hành trình của ngài không chỉ giới hạn trong những đô thị hiện đại. Ngài đã từng đặt chân đến Chiclayo, Peru, nơi ngài sống giữa những cộng đồng nghèo khó, làm việc như một nhà truyền giáo, mang Tin Mừng đến những vùng đất xa xôi.
Với học vấn uyên thâm, Đức Lêô XIV là một luật gia, một nhà thần học, và đáng chú ý nhất, một nhà toán học. Sự kết hợp độc đáo giữa ba lĩnh vực này – toán học, luật học, và thần học – đã trang bị cho ngài một tư duy sắc bén, vừa logic vừa giàu cảm hứng thiêng liêng. Ngài từng chia sẻ: “Toán học dạy tôi về sự chính xác của chân lý, luật học dạy tôi về công lý, và thần học dạy tôi về tình yêu của Thiên Chúa.”
Trong vai trò quản trị, ngài đã chứng tỏ năng lực vượt trội khi điều hành các giáo phận và các tổ chức Giáo hội. Dáng vẻ giản dị của ngài, với đôi ủng cao su và chiếc mozetta thêu tinh xảo, đã trở thành biểu tượng cho sự hòa quyện giữa sự khiêm nhường và uy quyền. Trên những con đường bụi bặm của các vùng quê nghèo, ngài được giáo dân hoan nghênh như một “kỵ sĩ vô danh” của lòng nhân ái.
Đức Lêô XIV không ngần ngại bày tỏ lòng kính trọng đối với các vị giáo hoàng tiền nhiệm. Ngài tiếp nối tinh thần “Giáo hội đồng nghị” của Đức Phanxicô, giấc mơ về một Giáo hội cởi mở, lắng nghe, và đồng hành cùng mọi tầng lớp trong xã hội. Đồng thời, ngài xây dựng cầu nối với Đức Phaolô VI, người đã đặt nền móng cho sự hiện đại hóa Giáo hội, Đức Gioan-Phaolô II, vị giáo hoàng của hòa bình và đối thoại liên tôn, và Đức Bênêđíctô XVI, nhà thần học lỗi lạc với những đóng góp sâu sắc về đức tin và lý trí.
Tuy nhiên, Đức Lêô XIV không chỉ dừng lại ở việc kế thừa. Ngài mang đến một tầm nhìn mới, lấy cảm hứng từ thông điệp Rerum Novarum (Tân Sự) của Đức Lêô XIII, để đối diện với những thách thức của thời đại AI. Trong bài phát biểu đầu tiên trước Hồng Y đoàn, ngài tuyên bố: “Chúng ta cần một Rerum Novarum mới, một thông điệp cho thời đại AI, để bảo vệ phẩm giá con người và hướng dẫn nhân loại vượt qua những cơn bão của công nghệ.”
Vào cuối thế kỷ 19, Đức Lêô XIII đã đối mặt với sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản công nghiệp, một lực lượng đã làm thay đổi cấu trúc xã hội và để lại những bất công sâu sắc. Thông điệp Rerum Novarum của ngài không chỉ là một lời kêu gọi công lý mà còn là một nỗ lực để đưa Giáo hội trở lại trung tâm của các cuộc thảo luận xã hội. Ngài lên án sự bất bình đẳng, bảo vệ quyền sở hữu tư nhân, và đấu tranh cho quyền lợi của người lao động, như ngày nghỉ Chúa Nhật và chống lại lao động trẻ em.
Ngày nay, Đức Lêô XIV nhận thấy trí tuệ nhân tạo đang tạo ra một cuộc cách mạng tương tự, nhưng với quy mô và tốc độ vượt xa những gì thế kỷ 19 từng chứng kiến. Trong một bài giảng tại Quảng trường Thánh Phêrô, ngài khẳng định: “AI không chỉ là một công cụ, mà là một lực lượng định hình lại cách chúng ta sống, làm việc, và tương tác với nhau. Nếu không được hướng dẫn bởi các giá trị Kitô giáo, AI có thể dẫn chúng ta đến một thế giới của bất công, cô lập, và mất đi ý nghĩa thiêng liêng.”
Một trong những điểm tương đồng đáng chú ý giữa hai vị giáo hoàng là nhận thức về sự suy giảm “cảm xúc tôn giáo” trong xã hội. Năm 1891, Đức Lêô XIII viết: “Cảm xúc tôn giáo trong quá khứ đã biến mất khỏi luật pháp và các thể chế công cộng, vì thế từng chút một, người lao động bị cô lập, họ không có khả năng tự vệ, họ bị phó mặc cho lòng thương xót của những ông chủ vô nhân đạo và cho lòng tham của sự cạnh tranh không kiềm chế.”
Năm 2025, Đức Lêô XIV lặp lại mối quan ngại này với một góc nhìn hiện đại: “Chúng ta đang sống trong những bối cảnh mà đức tin Kitô giáo bị coi là lỗi thời, chỉ dành cho những người yếu đuối hoặc thiếu hiểu biết. Công nghệ, tiền bạc, quyền lực, và khoái lạc đã trở thành những thần tượng mới, đẩy lùi đức tin ra khỏi đời sống công cộng. Những người có đức tin thường bị chế giễu, khinh thường, hoặc bị xem là đáng thương. Đây là một khủng hoảng thiêng liêng sâu sắc, làm tổn thương cá nhân, gia đình, và xã hội.”
Sự song hành giữa hai thời đại này không chỉ là một sự trùng hợp lịch sử, mà là một lời cảnh tỉnh. Đức Lêô XIV kêu gọi một sự thức tỉnh thiêng liêng, nơi Giáo hội không chỉ bảo vệ đức tin mà còn làm sống lại ý nghĩa của phẩm giá con người trong một thế giới bị chi phối bởi công nghệ.
Lấy cảm hứng từ Đức Lêô XIII, Đức Lêô XIV đã công bố kế hoạch soạn thảo một thông điệp mới, tạm gọi là Rerum Novarum AI, nhằm định hướng vai trò của AI trong việc phục vụ con người. Thông điệp này sẽ tập trung vào ba trụ cột chính:
1. Bảo vệ phẩm giá con người: AI phải được thiết kế và sử dụng để nâng cao giá trị của mỗi cá nhân, thay vì biến con người thành công cụ hoặc đối tượng của lợi nhuận.
2. Công lý xã hội: Sự phát triển của AI phải đi đôi với việc đảm bảo công bằng trong lao động, giáo dục, và cơ hội, đặc biệt cho những cộng đồng bị thiệt thòi.
3. Trách nhiệm đạo đức: Các nhà phát triển, doanh nghiệp, và chính phủ phải chịu trách nhiệm về tác động của AI đối với xã hội, với sự hướng dẫn của các nguyên tắc Kitô giáo.
Trong một buổi tiếp kiến với các nhà khoa học tại Vatican, ngài nhấn mạnh: “AI là một món quà từ trí tuệ của con người, nhưng nó cũng là một trách nhiệm. Chúng ta phải sử dụng nó để xây dựng một thế giới công bằng hơn, nhân ái hơn, và gần gũi hơn với kế hoạch của Thiên Chúa.”
Ngoài thách thức của AI, Đức Lêô XIV nhận thấy một cuộc khủng hoảng văn hóa sâu sắc đang ảnh hưởng đến nhân loại. Toàn cầu hóa, di cư, và sự xuống cấp của các giá trị truyền thống đã tạo ra cảm giác mất mát và bất an. Ngài cảnh báo: “Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên đầy nghịch lý, nơi công nghệ hứa hẹn sự tiến bộ nhưng cũng mang theo nguy cơ cô lập và tha hóa. Giống như thần Prometheus trong thần thoại, AI có thể mang lại ánh sáng, nhưng cũng có thể dẫn đến sự hủy diệt nếu không được kiểm soát.”
Tuy nhiên, ngài không bi quan. Với niềm tin mãnh liệt, ngài tuyên bố: “Cái ác sẽ không thắng thế. Giáo hội sẽ là ngọn lửa soi sáng, dẫn dắt nhân loại vượt qua bóng tối của thời đại.”
Một trong những dự án tâm huyết của Đức Lêô XIV là chuẩn bị cho năm 2033, kỷ niệm 2000 năm ngày Chúa Kitô chịu chết và phục sinh. Ngài xem đây là cơ hội để Giáo hội suy ngẫm về ý nghĩa của con người trong một thế giới bị biến đổi bởi công nghệ. “Năm 2033 sẽ không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà là một lời mời gọi để tái khám phá đức tin, hy vọng, và tình yêu trong thời đại mới,” ngài chia sẻ.
Việc Hồng Y đoàn bầu chọn một nhà toán học làm giáo hoàng là một sự kiện chưa từng có trong lịch sử Giáo hội kể từ thời Đức Silvester II (Gerbert xứ Aurillac) vào thế kỷ 10. Gerbert, một học giả đa tài, đã đưa chữ số Ả Rập đến châu Âu và để lại những tác phẩm toán học nổi tiếng như Libellus de numerorum Divisione và De geometria.
Dù không đạt được tầm vóc khoa học như Gerbert, Đức Lêô XIV mang trong mình tinh thần cởi mở và tư duy logic của một nhà toán học. Ngài từng nói: “Toán học là ngôn ngữ của sự thật, và sự thật là con đường dẫn đến Thiên Chúa.” Sự kết hợp giữa tư duy khoa học và đức tin Kitô giáo đã giúp ngài tiếp cận các vấn đề của thời đại AI một cách vừa uy tín vừa mang tính thiêng liêng.
Ngay sau khi nhậm chức, Đức Lêô XIV đã mở cửa Vatican cho các nhà khoa học, từ các nhà nghiên cứu AI đến các nhà vật lý và sinh học. Ngài tổ chức các hội nghị quốc tế, mời gọi các nhà khoa học đoạt giải Nobel và các chuyên gia công nghệ để thảo luận về tương lai của nhân loại. “Giáo hội không chống lại khoa học, mà đồng hành cùng khoa học để phục vụ con người,” ngài nhấn mạnh.
Sự cởi mở này không chỉ giúp Giáo hội lấy lại vị thế trong các cuộc thảo luận toàn cầu mà còn thu hút sự chú ý của giới trẻ, những người vốn xa cách với tôn giáo trong một thế giới bị chi phối bởi công nghệ.
Đức Giáo Hoàng Lêô XIV không chỉ là một nhà lãnh đạo tinh thần, mà còn là một nhà tiên tri của thời đại AI. Với sự kết hợp giữa đức tin, trí tuệ, và lòng nhân ái, ngài đang dẫn dắt Giáo hội bước vào một kỷ nguyên mới, nơi phẩm giá con người được đặt lên hàng đầu trong bối cảnh của những tiến bộ công nghệ chưa từng có.
Giống như Đức Lêô XIII, người đã đưa Giáo hội thoát khỏi sự cô lập để đối mặt với các thách thức của chủ nghĩa tư bản, Đức Lêô XIV đang mở ra một chương mới cho Giáo hội, nơi AI không phải là mối đe dọa mà là cơ hội để tái khẳng định các giá trị Kitô giáo. Với thông điệp Rerum Novarum AI sắp tới, ngài hứa hẹn sẽ để lại một di sản lâu dài, không chỉ cho Giáo hội mà cho toàn thể nhân loại.
Trong một thế giới đầy bất an và thay đổi, Đức Lêô XIV là ngọn lửa của hy vọng, là tiếng nói của công lý, và là ánh sáng của đức tin. Như ngài đã từng nói: “Đừng sợ hãi trước những điều mới mẻ, vì Chúa luôn đồng hành cùng chúng ta.”
Nguồn: thanhlinh.net/vi/